A new peer-reviewed study provides detailed insights into the severe mental health consequences of the latest Israeli military operations on civilians in Gaza. Based on interviews with displaced residents now living in refugee shelters in Rafah, the research offers direct accounts of the daily hardships, psychological struggles, and survival strategies adopted by those enduring the ongoing conflict.
Published in Cambridge Prisms: Global Mental Health (Hamamra et al., 2025), the study was conducted by Bilal Hamamra, Fayez Mahamid, Dana Bdier, and Mai Atiya from An-Najah National University and Al-Quds Open University.

The study involved in-depth, semi-structured interviews with thirty adult Palestinians, aged between eighteen and fifty-eight, all of whom were forcibly displaced from northern Gaza after the escalation of violence on October 7, 2023. Interviews were conducted under precarious and often dangerous conditions, with the assistance of local research team members who were themselves living in displacement.
The primary objective was to document in the participants’ own words how they experience war-related trauma, how they perceive their circumstances and future, and what personal and collective strategies they use to cope with constant threats to their safety and well-being.
Living Conditions and Daily Challenges
Interviewees described drastic disruptions to every aspect of daily life. After losing their homes, many families were relocated to overcrowded shelters lacking basic necessities such as clean water, consistent electricity, medical care, and privacy. Some participants shared how entire families were forced to live in single tents serving as sleeping quarters, cooking areas, and washrooms. Others described the psychological distress caused by forced separation from family members who were trapped in different parts of Gaza due to movement restrictions and destroyed roads.
Direct Exposure to Trauma
Participants recounted repeated exposure to life-threatening violence, including bombings, collapsing buildings, and witnessing the deaths of relatives and neighbors. These experiences were described as traumatic and continuing without reprieve. Some respondents reported severe psychological responses that manifested physically — for instance, a child temporarily losing vision from fear during an airstrike. The testimonies align with well-established patterns of complex trauma, where prolonged exposure to danger results in deep and persistent psychological harm.
The narratives reveal high levels of fear, sadness, anxiety, and anger among displaced Gazans. Many spoke of feeling abandoned by the international community and misrepresented or ignored by global media and political discourse. Persistent anxiety, nightmares, and emotional exhaustion were common. These symptoms, described throughout the interviews, are consistent with research on how prolonged exposure to conflict can lead to chronic post-traumatic stress and depressive disorders.
Secondary Traumatization
The study also highlights that trauma extends beyond those directly affected. In the section The Setting, the authors discuss how Palestinians outside Gaza, along with global observers and diaspora communities, experience what Abla Abdelhadi (2024) describes as “psychological terrorism” — severe distress, survivor’s guilt, and inability to concentrate caused by watching the destruction unfold from afar. This phenomenon, widely recognized in trauma psychology as secondary or vicarious traumatization, underscores that the mental health impact of the conflict ripples outward, affecting broader communities who share identity, solidarity, or constant exposure to distressing news.
Perceptions of the Future
A dominant theme in the interviews was a pessimistic outlook on what lies ahead. Many participants expressed that they no longer see a viable future in Gaza for themselves or their children. Some spoke of a desire to emigrate due to fear, lack of opportunity, and the daily reality of insecurity, but few believed such an option was realistically available. Rising internal tensions and localized conflicts within Gaza itself were also cited as contributing to fears about ongoing instability.
Despite extreme circumstances, the study shows that many displaced Gazans actively use cultural and social resources to cope. Key strategies include strong support networks within families and among neighbors in the camps, as well as deep reliance on religious faith as a source of hope and meaning. Some respondents described humor and honest emotional expression as essential to managing stress and maintaining psychological balance. These findings illustrate how collective resilience operates under crisis, providing short-term relief and preserving community cohesion even when external resources are minimal.
Collective and Transgenerational Trauma
Drawing on broader theories of trauma, the researchers frame Gaza’s situation as an example of collective, colonial, and transgenerational trauma (Hamamra et al., 2025). The repeated destruction of educational institutions and healthcare services, documented in the Educide and Medicide sections of the paper, contributes to the erosion of social structures that are vital for community recovery and mental health support. This cycle reinforces deep psychological wounds that, if unaddressed, are likely to be transmitted to future generations, affecting children’s development and the long-term social fabric of Palestinian society.
Hamamra, B., Mahamid, F., Bdier, D., & Atiya, M. (2025). War-related trauma in narratives of Gazans: challenges, difficulties and survival coping. Cambridge Prisms: Global Mental Health, 12, e34. https://doi.org/10.1017/gmh.2025.23
Οι συνέπειες στην ψυχική υγεία του πολέμου στη Γάζα και του Παλαιστινιακού λαού.
Η μελέτη βασίστηκε σε εις βάθος, ημι-δομημένες συνεντεύξεις με τριάντα Παλαιστίνιους ενήλικες, ηλικίας μεταξύ 18 και 58 ετών, όλοι εκ των οποίων εκτοπίστηκαν βίαια από τη βόρεια Γάζα μετά την κλιμάκωση της βίας στις 7 Οκτωβρίου 2023. Οι συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν υπό επισφαλείς και συχνά επικίνδυνες συνθήκες, με τη βοήθεια ντόπιων μελών της ερευνητικής ομάδας που επίσης ζούσαν σε κατάσταση εκτοπισμού.
Ο βασικός στόχος ήταν να τεκμηριωθεί, με τα λόγια των ίδιων των συμμετεχόντων, πώς βιώνουν το τραύμα του πολέμου, πώς αντιλαμβάνονται τις συνθήκες και το μέλλον τους και ποιες προσωπικές και συλλογικές στρατηγικές χρησιμοποιούν για να αντιμετωπίσουν τις συνεχείς απειλές κατά της ασφάλειας και της ευημερίας τους.
Συνθήκες διαβίωσης και καθημερινές δυσκολίες
Οι συμμετέχοντες περιέγραψαν ριζικές ανατροπές σε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής. Μετά την απώλεια των σπιτιών τους, πολλές οικογένειες μεταφέρθηκαν σε υπερπλήρη καταφύγια χωρίς βασικές παροχές όπως καθαρό νερό, σταθερή ηλεκτροδότηση, ιατρική φροντίδα και ιδιωτικότητα. Ορισμένοι μίλησαν για οικογένειες που ζούσαν όλες μαζί σε μια σκηνή, η οποία λειτουργούσε ταυτόχρονα ως υπνοδωμάτιο, χώρος μαγειρέματος και λουτρό. Άλλοι περιέγραψαν την ψυχολογική οδύνη που προκαλείται από τον βίαιο χωρισμό από συγγενείς που είχαν παγιδευτεί σε άλλα σημεία της Γάζας λόγω περιορισμών στην κυκλοφορία και καταστροφών στους δρόμους.
Άμεση έκθεση στο τραύμα
Οι συμμετέχοντες μίλησαν για επανειλημμένη έκθεση σε απειλητικές για τη ζωή εμπειρίες, όπως βομβαρδισμούς, καταρρεύσεις κτιρίων και το να γίνονται μάρτυρες του θανάτου συγγενών ή γειτόνων. Οι εμπειρίες περιγράφηκαν ως τραυματικές και αδιάκοπες. Ορισμένοι ανέφεραν σοβαρές ψυχολογικές αντιδράσεις με σωματικές εκδηλώσεις — για παράδειγμα, ένα παιδί που έχασε προσωρινά την όρασή του από τον φόβο κατά τη διάρκεια αεροπορικής επιδρομής. Οι μαρτυρίες ευθυγραμμίζονται με γνωστά μοτίβα σύνθετου τραύματος, όπου η παρατεταμένη έκθεση σε κίνδυνο οδηγεί σε βαθιές και επίμονες ψυχολογικές βλάβες.
Οι αφηγήσεις αποκαλύπτουν υψηλά επίπεδα φόβου, θλίψης, άγχους και θυμού στους εκτοπισμένους κατοίκους της Γάζας. Πολλοί εξέφρασαν την αίσθηση εγκατάλειψης από τη διεθνή κοινότητα και παραποίησης ή αποσιώπησης από τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης και την πολιτική ρητορική. Εμμένον άγχος, εφιάλτες και συναισθηματική εξάντληση ήταν κοινά φαινόμενα. Αυτά τα συμπτώματα, όπως περιγράφονται στις συνεντεύξεις, συνάδουν με την ερευνητική βιβλιογραφία σχετικά με την επίδραση της παρατεταμένης έκθεσης σε σύγκρουση, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε χρόνιες διαταραχές μετατραυματικού στρες και κατάθλιψης.
Δευτερογενής τραυματισμός
Η μελέτη επισημαίνει επίσης ότι το τραύμα δεν περιορίζεται μόνο στους άμεσα πληγέντες. Οι συγγραφείς εξετάζουν πώς οι Παλαιστίνιοι εκτός Γάζας, μαζί με διεθνείς παρατηρητές και τις διασπορικές κοινότητες, βιώνουν αυτό που η Abla Abdelhadi (2024) περιγράφει ως «ψυχολογική τρομοκρατία» — έντονη συναισθηματική καταπόνηση, ενοχές επιζώντων και αδυναμία συγκέντρωσης, ως αποτέλεσμα της παρακολούθησης της καταστροφής από μακριά. Το φαινόμενο αυτό, γνωστό στην ψυχολογία ως δευτερογενής ή έμμεσος τραυματισμός, δείχνει ότι ο ψυχικός αντίκτυπος της σύγκρουσης εξαπλώνεται και σε ευρύτερες κοινότητες που μοιράζονται κοινή ταυτότητα, αλληλεγγύη ή διαρκή έκθεση σε τραυματικές ειδήσεις.
Πως φαίνεται το μέλλον
Κυρίαρχο θέμα στις συνεντεύξεις ήταν η απαισιόδοξη θεώρηση του μέλλοντος. Πολλοί συμμετέχοντες δήλωσαν ότι δεν βλέπουν πλέον βιώσιμο μέλλον στη Γάζα ούτε για τους ίδιους ούτε για τα παιδιά τους. Ορισμένοι εξέφρασαν επιθυμία μετανάστευσης λόγω φόβου, έλλειψης ευκαιριών και της καθημερινής ανασφάλειας, αλλά λίγοι πίστευαν ότι αυτό ήταν μια ρεαλιστική επιλογή. Οι αυξανόμενες εσωτερικές εντάσεις και οι τοπικές συγκρούσεις εντός της Γάζας αναφέρθηκαν επίσης ως παράγοντες που εντείνουν τους φόβους για διαρκή αστάθεια.
Αντιμετώπιση και ψυχική ανθεκτικότητα
Παρά τις ακραίες συνθήκες, η μελέτη δείχνει ότι πολλοί εκτοπισμένοι Παλαιστίνιοι αξιοποιούν ενεργά πολιτισμικούς και κοινωνικούς πόρους για να αντεπεξέλθουν. Βασικές στρατηγικές περιλαμβάνουν ισχυρά δίκτυα υποστήριξης μεταξύ μελών της οικογένειας και γειτόνων στους καταυλισμούς, καθώς και βαθιά πίστη στη θρησκεία ως πηγή ελπίδας και νοήματος. Ορισμένοι ανέφεραν το χιούμορ και την ειλικρινή συναισθηματική έκφραση ως απαραίτητα εργαλεία διαχείρισης του άγχους και διατήρησης ψυχικής ισορροπίας. Τα ευρήματα αυτά αναδεικνύουν τη λειτουργία της συλλογικής ανθεκτικότητας υπό συνθήκες κρίσης, προσφέροντας προσωρινή ανακούφιση και διατηρώντας τη συνοχή της κοινότητας ακόμη και όταν οι εξωτερικοί πόροι είναι ελάχιστοι.
Συλλογικό και διαγενεακό τραύμα
Αξιοποιώντας τις ευρύτερες θεωρίες για το τραύμα, οι ερευνητές εξηγούν την κατάσταση της Γάζας ως παράδειγμα συλλογικού, αποικιοκρατικού και διαγενεακού τραύματος (Hamamra et al., 2025). Η επανειλημμένη καταστροφή εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και δομών υγείας, όπως καταγράφεται στις ενότητες Educide και Medicide της μελέτης, συμβάλλει στη διάβρωση των κοινωνικών δομών που είναι ζωτικής σημασίας για την ανάκαμψη της κοινότητας και την ψυχική στήριξη. Ο φαύλος αυτός κύκλος ενισχύει βαθιές ψυχολογικές πληγές οι οποίες, εάν δεν αντιμετωπιστούν, είναι πιθανό να μεταδοθούν στις επόμενες γενιές, επηρεάζοντας την ανάπτυξη των παιδιών και τον μακροπρόθεσμο κοινωνικό ιστό της παλαιστινιακής κοινωνίας.
Βιβλιογραφία:
Hamamra, B., Mahamid, F., Bdier, D., & Atiya, M. (2025). War-related trauma in narratives of Gazans: challenges, difficulties and survival coping. Cambridge Prisms: Global Mental Health, 12, e34. https://doi.org/10.1017/gmh.2025.23