H κάμερα εμπνέει το έγκλημα?
Όταν ο κατηγορούμενος γίνεται ήρωας πριν καν κατηγορηθεί — και το έγκλημα μετατρέπεται σε σενάριο τηλεοπτικού δράματος.
Προτού καν ανακοινωθεί η πρώτη δίωξη, η κ. Μουρτζούκου είχε ήδη αναδειχθεί σε τηλεοπτική πρωταγωνίστρια. Με συχνές εμφανίσεις σε talk shows, έντονες δηλώσεις, δάκρυα και δραματικά ξεσπάσματα, σκηνοθετούσε την εικόνα της "σταυρωμένης μάνας" που ζει έναν αδικαιολόγητο εφιάλτη. Τα ΜΜΕ, μαγεμένα από τη συναισθηματική δυναμική, επανέλαβαν αυτή την αφήγηση χωρίς φιλτράρισμα. Έτσι, διαμορφώθηκε μια δημόσια εικόνα —όχι θύματος, ούτε καν κατηγορούμενης— αλλά ενός συμβόλου αμφιλεγόμενου θαυμασμού. Η ένταση της προβολής, η έλλειψη αντίστασης από τη δημοσιογραφική κοινότητα και η εμπορευματοποίηση του πόνου, έθεσαν τις βάσεις για κάτι βαθύτερο και πιο επικίνδυνο: τον μιμητισμό ως εργαλείο δημόσιας ανάδειξης.
Η παρουσία της κατ'ομολογία παιδοκτόνου Ειρήνης Μουρτζούκου στα μέσα ξεκίνησε πριν καν ασκηθεί εις βάρος της κάποια ποινική δίωξη. Αυτό είναι κομβικό: η ίδια συνειδητά καλλιέργησε την ταυτότητα ενός δημόσιου προσώπου που μιλά με πάθος και συγκίνηση για την «αδικία» που βιώνει, δίχως αντίλογο ή αποδεικτικό έλεγχο. Η κάμερα λειτούργησε ως εργαλείο αυτοπροβολής, ενισχύοντας το φαινόμενο που οι εγκληματολόγοι αποκαλούν παρα-δικαστικό ναρκισσισμό.
Οι εκπομπές που φιλοξένησαν τη Μουρτζούκου έδειξαν έντονη συναισθηματική επιτρεπτικότητα. Η εικόνα της με δάκρυα, θυμό και εκκλήσεις στο «λαϊκό αίσθημα δικαιοσύνης» αναπαρήχθη ξανά και ξανά. Η προβολή αυτή δεν ήταν απλή ενημέρωση, αλλά μια μορφή ψυχαγωγικής δραματοποίησης – με όρους τηλεοπτικής σειράς. Έτσι, η πραγματικότητα υποχώρησε πίσω από τη φόρμα του θεάματος, και η εικόνα υπερίσχυσε της ουσίας.
Η βιβλιογραφία τεκμηριώνει ότι τέτοιες μορφές προβολής μπορούν να ενεργοποιήσουν φαινόμενα μιμητισμού. Όταν ένας δράστης ή κατηγορούμενος αποκτά φήμη, προβολή και αναγνωρισιμότητα, δημιουργείται ένα ψευδές μοντέλο «επιτυχίας» μέσω του εγκλήματος. Άτομα με διαταραγμένη αυτοεικόνα, ψυχοπαθολογία ή ανάγκη για αναγνώριση μπορεί να επηρεαστούν. Η προβολή της Μουρτζούκου έθεσε –και θέτει– σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία, καθώς καταλύει τα όρια ανάμεσα στην καταγγελία και τον θαυμασμό. Τα ΜΜΕ, στη συγκεκριμένη περίπτωση, απέτυχαν να διαχωρίσουν την ενημέρωση από τη δραματοποίηση. Η συνεχής κάλυψη χωρίς κριτικό αντίλογο, οι live εμφανίσεις, οι «εξομολογήσεις» στα πάνελ, ενίσχυσαν μια νέα αφήγηση όπου ο δράστης επιβάλλει το προσωπικό του αφήγημα. Έτσι, η δημοσιογραφία μετατράπηκε από λειτουργία ελέγχου της εξουσίας σε φορέα συμβολικής συνενοχής με τον δράστη.
Η υπόθεση Μουρτζούκου μάς φέρνει αντιμέτωπους με ένα επικίνδυνο κοινωνικό φαινόμενο: τον εγκληματία-προϊόν μιντιακής δόξας. Η ναρκισσιστική χρήση της κάμερας και η συστηματική υπερέκθεση του κατηγορούμενου, πριν ακόμα την κρίση της Δικαιοσύνης, συνιστούν ισχυρούς πυλώνες ενός πολιτισμικού copycat. Η Δημοκρατία και η ποινική Δικαιοσύνη οφείλουν να προστατευθούν από το ενδεχόμενο να επαναληφθούν τέτοια πρότυπα εγκληματικής προβολής. Η ευθύνη των media δεν είναι αισθητική. Είναι ηθική και δημόσια.
Πηγή.
Langman, P. (2018). Different Types of Role Model Influence and Fame Seeking Among Mass Killers and Copycat Offenders. American Behavioral Scientist. https://doi.org/10.1177/0002764217739663. description for google website